Działalność odpłatna w NGO – zasady i możliwości

Jeżeli Twoja organizacja prowadzi szkolenia, organizuje wydarzenia (np. kulturalne) lub świadczy inne usługi bądź wytwarza różne produkty, to wiedz, że może ona je także sprzedawać bez prowadzenia działalności gospodarczej. Pytanie brzmi – jak prowadzić działalność odpłatną zgodnie z prawem?

Dla organizacji pozarządowych, które działają na rzecz dobra publicznego, istotne jest zrozumienie, czym jest działalność odpłatna, nieodpłatna oraz gospodarcza. Każda z tych form działalności wiąże się z innymi zasadami i obowiązkami, które określa ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Dzięki przestrzeganiu tych zasad, NGO mogą realizować swoje cele statutowe, zdobywać fundusze na działania i jednocześnie unikać błędów, które mogłyby skutkować koniecznością rejestracji działalności gospodarczej.

Działalność nieodpłatna – na czym polega i kiedy ją stosować?

Działalność nieodpłatna pożytku publicznego to wszelka działalność prowadzona przez NGO, za którą organizacja nie pobiera żadnego wynagrodzenia. Zgodnie z Art. 7 Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i o Wolontariacie z 24 kwietnia 2003 r., jest to forma działalności, w której organizacje wykonują zadania publiczne, jak organizacja bezpłatnych warsztatów edukacyjnych czy świadczenie darmowych porad prawnych dla osób w potrzebie. Organizacja pokrywa koszty tej działalności z innych przychodów, np. darowizn lub dotacji.

„Działalność nieodpłatna to działania,
za które organizacja nie pobiera wynagrodzenia,
realizując jednocześnie swoje cele statutowe”

Przykładem działalności nieodpłatnej jest organizacja oferująca bezpłatne szkolenia zawodowe dla bezrobotnych. Koszty tej działalności mogą być pokrywane z dotacji otrzymanej od administracji publicznej lub ze środków zebranych w ramach darowizn. Tego rodzaju działalność jest podstawą działalności pożytku publicznego, pozwalającą organizacjom realizować cele społeczne bez oczekiwania na zwrot kosztów od uczestników.

Działalność nieodpłatną należy rozumieć jako taką, za którą osoba korzystająca (np. beneficjent projektu, uczestnik szkolenia, itp.) nie uiszcza żadnej opłaty. Stowarzyszenie czy fundacja może finansować koszty realizacji tego działania (np. wynagrodzenia pracowników) z innych źródeł.

Działalność odpłatna pożytku publicznego – kiedy jest możliwa?

Działalność odpłatna pożytku publicznego pozwala NGO na pobieranie opłat za oferowane usługi lub towary, o ile dochody te przeznaczone są wyłącznie na cele statutowe organizacji (Art. 8 ust. 1 Ustawy o DPPioW). Zasada ta umożliwia organizacjom pozarządowym zdobywanie środków na dalsze działania, ale w określonych przez ustawę ramach. Działalność odpłatna nie może przynosić zysków, które zostałyby przeznaczone na inne cele niż statutowe organizacji, a jej przychody muszą pokrywać tylko koszty działalności.

„Działalność odpłatna to działalność,
za której realizację pobierane są opłaty od korzystających,
ale przychody z tej działalności są przeznaczane
na realizację celów statutowych organizacji”

Przykładem działalności odpłatnej jest sytuacja, w której organizacja charytatywna organizuje płatne warsztaty kulinarne, a zebrane środki przeznacza na pomoc potrzebującym. Innym przykładem może być sprzedaż rękodzieła wykonanego przez osoby niepełnosprawne – dochody wspierają dalsze działania integracyjne. Kolejnym przykładem jest stowarzyszenie, które organizuje koncert muzyczny i pobiera opłaty za wstęp na koncert. Kluczowe jest, aby ceny za produkty lub usługi odpowiadały ich kosztom, a nie były nastawione na generowanie zysku.

Co do zasady przychody z działalności odpłatnej powinny odpowiadać kosztom jej realizacji.

Załóżmy, że stowarzyszenie wśród swoich celów statutowych ma wpisaną edukację artystyczną. I organizuje w związku z tym cykl warsztatów artystycznych. Koszt udziału w 5 warsztatach wynosi 1000 zł na uczestnika, a dostępnych miejsc jest 10 osób. Łączny przychód wyniesie więc 10 000 zł.
Aby zorganizować warsztaty trzeba opłacić salę warsztatową (np. 1000 zł), materiały na warsztaty (np. 2000 zł), honorarium prowadzącego (np. 5000 zł), koszty poczęstunku (np. 500 zł). W związku z tym, koszty organizacji wyniosą 8500 zł. Pozostaje więc 1500 zł, które można zakwalifikować jako marżę, co jest niedozwolone przy prowadzeniu odpłatnej działalności pożytku publicznego. I wyjścia z tej sytuacji są 4: można zarejestrować działalność gospodarczą, można zmniejszyć cenę biletu na warsztatu, można zwiększyć koszty organizacji warsztatów (np. uwzględniając dodatkowe koszty reklamy, księgowości, kupić więcej materiałów, zapłacić więcej prowadzącemu), bądź przeznaczyć nadmiarowy przychód na organizację kolejnego warsztatu.

Co ważne – osoba fizyczna zatrudniona przy realizacji działalności odpłatnej pożytku publicznego nie może zarabiać więcej niż 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa GUS za poprzedni rok.

Działalność gospodarcza – kiedy NGO musi się zarejestrować?

Działalność gospodarcza różni się zasadniczo od działalności odpłatnej pożytku publicznego. W odróżnieniu od niej, działalność gospodarcza ma charakter zyskowny i może być prowadzona tylko, jeśli organizacja spełni określone wymogi. Zgodnie z Art. 9 Ustawy o DPPioW, działalność odpłatna organizacji może zostać uznana za działalność gospodarczą, jeśli wynagrodzenie za świadczone usługi lub towary przewyższa koszty ich produkcji lub jeśli wynagrodzenie osób zaangażowanych przekracza trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. W takiej sytuacji NGO musi zarejestrować działalność gospodarczą i spełniać wymagania przewidziane dla przedsiębiorstw.

„Działalność odpłatna pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą,
jeśli przychód z działalności przekracza jej koszty
lub gdy wynagrodzenie osób zatrudnionych do jej realizacji
przekracza limit trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia”

Przykładowo, jeśli organizacja oferująca szkolenia zawodowe pobiera za nie opłatę, która jest wyższa niż rzeczywiste koszty prowadzenia tych szkoleń, a zyski wykorzystywane są na inne cele, to działalność ta kwalifikuje się jako gospodarcza. Wówczas organizacja musi zarejestrować się jako przedsiębiorstwo i stosować do przepisów dotyczących działalności gospodarczej.

Dlaczego ważne jest księgowe wyodrębnienie działalności odpłatnej?

Rozróżnienie i odpowiednie księgowanie działalności nieodpłatnej, odpłatnej i gospodarczej jest kluczowe dla utrzymania zgodności z ustawą. Organizacje pozarządowe, które prowadzą działalność odpłatną lub gospodarczą, muszą zadbać o ich rachunkowe wyodrębnienie (Art. 10 ust. 1 Ustawy o DPPioW). Pozwala to na precyzyjne rozliczenie przychodów, kosztów i wyników każdej z form działalności, co jest konieczne zarówno ze względów księgowych, jak i dla przejrzystości działań NGO.

Dzięki tym wyraźnym granicom organizacje mogą realizować swoją misję społeczną, pozyskiwać środki na działalność i spełniać wymogi formalne bez ryzyka przekroczenia przepisów.

Zachęcamy do lektury zapisów Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i o Wolontariacie:

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf